ZVIREVO (SAYINGS)
Zvirevo mashoko ehuchenjeri anopfupisa pfungwa huru kana kuti anopa yambiro. Zvinowanzoshandiswa mukukurukura kwezuva nezuva uye zvine dudziro dzakadzama.
(Sayings are words of wisdom that summarize a major idea or give a warning. They are often used in daily conversation and have deep meanings.)
ZVIREVO NEMIENZANISO (SAYINGS AND EXAMPLES)
1. Kutaura kuzhinji kuzvidzika.
Zvarinoreva: Kutaura zvakawandisa kunodzikisira munhu pachake.
English Explanation: Too much talk lowers one's own dignity or standing.
Mutsetse: Rega kungopopota, kutaura kuzhinji kuzvidzika.
2. Chokwadi chinobuda pachena.
Zvarinoreva: Zvinhu zvakavanzika kana nhema dzinopedzisira dzazivikanwa.
English Explanation: Truth will eventually come out.
Mutsetse: Unogona kunyepa nhasi, asi chokwadi chinobuda pachena mangwana.
3. Nguva haimiriri munhu.
Zvarinoreva: Nguva inoramba ichifamba, haimbomira.
English Explanation: Time waits for no one.
Mutsetse: Ita zvinhu zvako nenguva, nguva haimiriri munhu.
4. Kudzidza hakuperi.
Zvarinoreva: Munhu anoramba achidzidza muupenyu hwake hwese.
English Explanation: Learning never ends.
Mutsetse: Kunyange wakura sei, gara uchiziva kuti kudzidza hakuperi.
5. Kushivirira kunobereka.
Zvarinoreva: Kumirira zvine mwoyo murefu kunounza zvibereko zvakanaka.
English Explanation: Patience pays off / Patience bears fruit.
Mutsetse: Shivirira pabasa rako, kushivirira kunobereka.
6. Kutsamwa hakuvaki musha.
Zvarinoreva: Hasha dzinoparadza hukama nemhuri.
English Explanation: Anger does not build a home (it destroys relationships).
Mutsetse: Edza kudzikama, kutsamwa hakuvaki musha.
7. Usimbe hunouraya.
Zvarinoreva: Kusada kushanda kunotungamirira kunjodzi kana kushaya.
English Explanation: Laziness kills (leads to poverty or ruin).
Mutsetse: Simuka ushande, usimbe hunouraya.
8. Chakanaka chakanaka, mukaka haurungwi munyu.
Zvarinoreva: Chinhu chakanaka hachidi kuwedzerwa zvimwe kuti chinake.
English Explanation: What is good is good; milk is not seasoned with salt (good things don't need artificial improvement).
Mutsetse: Hunhu hwake hwakanaka chose, chakanaka chakanaka, mukaka haurungwi munyu.
9. Rudo ibofu.
Zvarinoreva: Munhu ane rudo anogona kusazviona zvikanganiso zveumwe.
English Explanation: Love is blind.
Mutsetse: Akaroora mukadzi anenhau dzakaipa, asi rudo ibofu.
10. Kugarisana kubatsirana.
Zvarinoreva: Kugara zvakanaka nevamwe kunoda kuti mubatsirane.
English Explanation: Living together harmoniously involves helping each other.
Mutsetse: Mumusha umu tinogarisana nekuti kugarisana kubatsirana.
11. Chikwereti muvengi.
Zvarinoreva: Kuva nechikwereti kunounza matambudziko.
English Explanation: Debt is an enemy.
Mutsetse: Edza kusatora zvikwereti zvakawanda, chikwereti muvengi.
12. Munyepi haana shamwari.
Zvarinoreva: Munhu anonyepa anopedzisira asina shamwari.
English Explanation: A liar has no friends.
Mutsetse: Anogara achinyepa, ndosaka asina shamwari, nekuti munyepi haana shamwari.
13. Kupa kuzviwanira.
Zvarinoreva: Kana ukapa vamwe, newewo uchazopiwa kana kubatsirwa.
English Explanation: Giving is receiving for oneself (what goes around comes around).
Mutsetse: Batsira vamwe pazvinogoneka, kupa kuzviwanira.
14. Kukumbira hakunyadzi.
Zvarinoreva: Hazvinyadzisi kukumbira rubatsiro kana uchida.
English Explanation: Asking is not shameful.
Mutsetse: Kana usina, kumbira, kukumbira hakunyadzi.
15. Mwana anokura.
Zvarinoreva: Vana vanokura vachichinja.
English Explanation: A child grows up.
Mutsetse: Usashora mwana nhasi, mwana anokura.
16. Hapana chisingaperi.
Zvarinoreva: Zvinhu zvese zvine magumo.
English Explanation: Nothing lasts forever.
Mutsetse: Kunyangwe nhamo ikawanda sei, hapana chisingaperi.
17. Benzi harina mazano.
Zvarinoreva: Munhu benzi haana pfungwa dzakanaka.
English Explanation: A fool has no good ideas.
Mutsetse: Usateerera zvaari kutaura, benzi harina mazano.
18. Kukurumidza kunokanganisa.
Zvarinoreva: Kuita zvinhu uchimhanya kunogona kukonzera kukanganisa.
English Explanation: Hurrying causes mistakes.
Mutsetse: Ita zvinhu zvako zvishoma nezvishoma, kukurumidza kunokanganisa.
19. Mazano haaperi.
Zvarinoreva: Panogara paine mazano matsva anobuda.
English Explanation: Ideas/advice never run out.
Mutsetse: Kana rimwe zano rikaramba, tsvaga rimwe, mazano haaperi.
20. Upenyu rwendo.
Zvarinoreva: Upenyu hwakafanana nerwendo rune matanho akasiyana.
English Explanation: Life is a journey.
Mutsetse: Tose tiri parwendo, upenyu rwendo rurefu.
21. Simba rehove riri mumvura.
Zvarinoreva: Munhu ane simba munzvimbo yaanoziva kana kuti yakamukodzera.
English Explanation: The strength of a fish is in the water (one is strong in their element).
Mutsetse: Anogona kunge asina simba pano, asi kumusha kwake ndiye mbune, simba rehove riri mumvura.
22. Kuremekedza kubatana.
Zvarinoreva: Kuremekedzana kunounza kubatana.
English Explanation: Respect fosters unity.
Mutsetse: Ngatiremekedzanei kuti tive nekubatana, kuremekedza kubatana.
23. Kuzvida kune mwero.
Zvarinoreva: Kuzvida zvakanyanya hakuna kunaka.
English Explanation: Self-love (or selfishness) should have limits.
Mutsetse: Zvakanaka kuzvida asi kuzvida kune mwero.
24. Chakavanzika hachigare.
Zvarinoreva: Chinhu chakavanzika chinopedzisira chabuda pachena.
English Explanation: A secret doesn't last long.
Mutsetse: Zvese zvamuri kuita muchivande zvichazivikanwa, chakavanzika hachigare.
25. Mwoyochena unobatsira.
Zvarinoreva: Kuva nemoyo wakanaka kunounza zvakanaka.
English Explanation: Kindness helps (is beneficial).
Mutsetse: Gara uine mwoyochena, mwoyochena unobatsira.
26. Kudada kunowisa.
Zvarinoreva: Kuzvikudza kunotungamirira mukukundikana kana kunyadziswa.
English Explanation: Pride leads to a fall.
Mutsetse: Usadade nepfuma yako, kudada kunowisa.
27. Kuzvininipisa kunokudza.
Zvarinoreva: Kuzvideredza kunounza rukudzo.
English Explanation: Humility exalts.
Mutsetse: Zvininipise pamberi pevamwe, kuzvininipisa kunokudza.
28. Kutenda kwakanaka.
Zvarinoreva: Zvakanaka kuva munhu anotenda.
English Explanation: Gratitude is good.
Mutsetse: Ndinokutendai nerubatsiro, kutenda kwakanaka.
29. Kukanganwa hunhu.
Zvarinoreva: Zvakajairika kuti vanhu vakanganwe.
English Explanation: Forgetting is human nature.
Mutsetse: Ndanga ndakanganwa zita rake, asi kukanganwa hunhu.
30. Kuyeuka uchenjeri.
Zvarinoreva: Kugona kuyeuka zvinhu chiratidzo cheuchenjeri.
English Explanation: Remembering is wisdom.
Mutsetse: Edza kuyeuka zvaunodzidziswa, kuyeuka uchenjeri.
31. Kutsungirira kunokunda.
Zvarinoreva: Kusakanda mapfumo pasi kunoita kuti ubudirire.
English Explanation: Perseverance conquers.
Mutsetse: Dambudziko iri richapera kana tikatsungirira, kutsungirira kunokunda.
32. Kutya hakuna musha.
Zvarinoreva: Kutya kunowanikwa kwese kwese.
English Explanation: Fear has no home (it's found everywhere).
Mutsetse: Akati anotya kurara ega, asi kutya hakuna musha.
33. Zvinhu zvinochinja.
Zvarinoreva: Mamiriro ezvinhu haagari akafanana.
English Explanation: Things change.
Mutsetse: Usafunge kuti zvicharamba zvakadai, zvinhu zvinochinja.
34. Mangwana harahwi.
Zvarinoreva: Hapana anoziva zvichaitika mangwana.
English Explanation: Tomorrow is unknown.
Mutsetse: Ronga zvako asi yeuka kuti mangwana harahwi.
35. Nhasi ndinhasi.
Zvarinoreva: Tinofanira kurarama tichifunga nezvanhasi.
English Explanation: Today is today (focus on the present).
Mutsetse: Regai kunetsekana nezvamangwana, nhasi ndinhasi.
36. Hunhu ushamwari.
Zvarinoreva: Kuva neunhu hwakanaka kunounza ushamwari.
English Explanation: Good character builds friendship.
Mutsetse: Iva neunhu hwakanaka, hunhu ushamwari.
37. Makuhwa anoparadza.
Zvarinoreva: Kutaura makuhwa kunokanganisa hukama.
English Explanation: Gossip destroys.
Mutsetse: Regai kutaura makuhwa, makuhwa anoparadza.
38. Rufu haruna gamba.
Zvarinoreva: Rufu runotora wese wese, hapana anorukunda.
English Explanation: Death has no hero (it conquers all).
Mutsetse: Aive munhu ane simba, asi rufu haruna gamba.
39. Kushanda kuzvipira.
Zvarinoreva: Basa rinoda kuti uzvipire kuti ribudirire.
English Explanation: Work requires dedication/commitment.
Mutsetse: Kuti uwane goho rakanaka, kushanda kuzvipira.
40. Mhanza mambure.
Zvarinoreva: Rombo rakanaka rinouya nenzira dzakasiyana.
English Explanation: Luck is like a net (it catches things unexpectedly).
Mutsetse: Akangoerekana awana basa guru, mhanza mambure.
41. Njere hadzitengerwi.
Zvarinoreva: Uchenjeri haugoni kutengwa nemari.
English Explanation: Intelligence/wisdom cannot be bought.
Mutsetse: Unogona kuva nemari yakawanda asi usina njere, nekuti njere hadzitengerwi.
42. Kunyara kunodyisa.
Zvarinoreva: Kunyara zvakanyanya kunoita kuti urasikirwe nemikana.
English Explanation: Shyness makes one lose out (especially on food/opportunities).
Mutsetse: Kumbira kana uchida, kunyara kunodyisa.
43. Chinangwa chinotungamira.
Zvarinoreva: Kuva nechinangwa muupenyu kunokupa gwara.
English Explanation: Purpose leads/guides.
Mutsetse: Ziva chinangwa chako muupenyu, chinangwa chinotungamira.
44. Muedzo wakaipa.
Zvarinoreva: Kuedzwa kunogona kukutungamirira mumatambudziko.
English Explanation: Temptation is bad.
Mutsetse: Edza kudzivisa muedzo, muedzo wakaipa.
45. Imbwa inohukura haina ngozi.
Zvarinoreva: Munhu anongotaura zvakawanda asingaiti chinhu haatyisi.
English Explanation: A barking dog seldom bites.
Mutsetse: Anongopopota asi hapana chaanoita, imbwa inohukura haina ngozi.
46. Chinono chinopedza basa.
Zvarinoreva: Kuita zvinhu zvishoma nezvishoma asi nemazvo kunopedza basa.
English Explanation: Slowness finishes the work (implying thoroughness or just getting it done eventually).
Mutsetse: Usamhanye, ita zvishoma nezvishoma, chinono chinopedza basa.
47. Moto unotanga nechisasa.
Zvarinoreva: Zvinhu zvikuru zvinotanga zvidiki.
English Explanation: A fire starts with small kindling.
Mutsetse: Dambudziko guru iri rakatanga zvishoma, moto unotanga nechisasa.
48. Kufara kunopfuura.
Zvarinoreva: Mufaro haugari nekusingaperi.
English Explanation: Happiness passes.
Mutsetse: Nakidzwa nemufaro wanhasi, asi yeuka kuti kufara kunopfuura.
49. Kusuwa kunopera.
Zvarinoreva: Kusuwa hakugari nekusingaperi.
English Explanation: Sadness ends.
Mutsetse: Chema nhasi, asi ziva kuti kusuwa kunopera.
50. Rurimi runopeta.
Zvarinoreva: Mashoko anogona kuchinjwa kana kunyoroveswa.
English Explanation: The tongue is flexible (words can be twisted or softened).
Mutsetse: Ainge ataura nehasha, asi akazopeta rurimi rwake.
51. Shamwari yakanaka ipfuma.
Zvarinoreva: Kuva neshamwari yakanaka kwakafanana nekuva nepfuma.
English Explanation: A good friend is wealth.
Mutsetse: Ndinokoshesa ushamwari hwenyu, shamwari yakanaka ipfuma.
52. Muvengi anovonekwa nemabasa.
Zvarinoreva: Unoziva muvengi wako nezviito zvake.
English Explanation: An enemy is known by their deeds.
Mutsetse: Aitaura zvakanaka asi zviito zvake zvakaipa, muvengi anovonekwa nemabasa.
53. Ropa haridyiwi.
Zvarinoreva: Hama hadziurayani kana kuitirana zvakaipisisa.
English Explanation: Blood is not eaten (relatives should not harm each other severely).
Mutsetse: Kunyangwe makapesana, yeukai kuti ropa haridyiwi.
54. Musha mukadzi.
Zvarinoreva: Mukadzi ndiye anoita kuti musha uve musha.
English Explanation: A woman makes a home.
Mutsetse: Varume vanovaka dzimba, asi musha mukadzi.
55. Mwana ndowemunhu wese.
Zvarinoreva: Kurera mwana ibasa remunhu wese munharaunda.
English Explanation: A child belongs to everyone (the community is responsible for raising children).
Mutsetse: Batsirai kuraya mwana uyu, mwana ndowemunhu wese.
56. Chirere chigokurera.
Zvarinoreva: Rera mwana zvakanaka kuti agokuchengetawo wakura.
English Explanation: Nurture (a child) so it may nurture you in return.
Mutsetse: Muchengete zvakanaka mwana wako, chirere chigokurera.
57. Mbeu yakanaka inobereka zvakanaka.
Zvarinoreva: Kutanga kwakanaka kunounza magumo akanaka.
English Explanation: Good seed yields good fruit.
Mutsetse: Dzidzisa vana tsika dzakanaka, mbeu yakanaka inobereka zvakanaka.
58. Kugocha kunoda kwaamai.
Zvarinoreva: Mabasa anoda hunyanzvi anofanira kuitwa nevanogona.
English Explanation: Roasting needs a mother's skill (experts should do skilled jobs).
Mutsetse: Musatambe nebasa iri, kugocha kunoda kwaamai.
59. Mbiri inoparira.
Zvarinoreva: Kuzivikanwa zvakanyanya kunogona kuunza matambudziko.
English Explanation: Fame can cause trouble.
Mutsetse: Kubva zvaakava nemukurumbira, ava nematambudziko mazhinji, mbiri inoparira.
60. Kurarama ndimwari.
Zvarinoreva: Upenyu hwedu huri mumaoko aMwari.
English Explanation: To live is by God's grace.
Mutsetse: Tinotenda Mwari nekuti kurarama ndimwari.
61. Chidamwoyo hamba.
Zvarinoreva: Munhu anoda zvaanoda kunyangwe zvikashata sei.
English Explanation: The heart wants what it wants (like a tortoise).
Mutsetse: Akasarudza munhu asingamukodzeri, asi chidamwoyo hamba.
62. Kutaurirwa hunyimwa.
Zvarinoreva: Zvirinani kuzvionera pane kungoudzwa.
English Explanation: Being told is like being denied (first-hand experience is better).
Mutsetse: Enda unozvionera wega, kutaurirwa hunyimwa.
63. Mweni haapedzi dura.
Zvarinoreva: Mueni haapedzi chikafu chemumba.
English Explanation: A visitor does not deplete the granary (there's enough to share).
Mutsetse: Usanyime mueni chikafu, mweni haapedzi dura.
64. Zano ndoga harina maturo.
Zvarinoreva: Kufunga wega pasina kubvunza vamwe hakubatsiri.
English Explanation: Thinking alone is useless (consultation is important).
Mutsetse: Bvunzawo vamwe, zano ndoga harina maturo.
65. Gudo harirarirwi.
Zvarinoreva: Usavimbe nemunhu akaipa kuti achengete zvinhu zvako.
English Explanation: A baboon is not entrusted with guarding crops (don't trust a known wrongdoer).
Mutsetse: Kumupa mari kuti achengete kufanana nekuti gudo harirarirwi.
66. Dindingwe rinonaka richakweva rimwe.
Zvarinoreva: Vanhu vanofarira kutambudza vamwe asi vasingadi kutambudzwa.
English Explanation: A cheetah enjoys it when it's dragging another (hypocrisy in suffering).
Mutsetse: Anoseka vamwe kana vachitambura, asi iye haadi, dindingwe rinonaka richakweva rimwe.
67. Mhuno hainan'anidzi.
Zvarinoreva: Usanetseke nezvichaitika kure.
English Explanation: The nose doesn't sniff too far ahead (don't worry about the distant future).
Mutsetse: Rarama nhasi, mhuno hainan'anidzi.
68. Kure kwegava ndokusina mutsubvu.
Zvarinoreva: Munhu anoenda chete kwaanowana rubatsiro.
English Explanation: Far for a jackal is where there's no mutsubvu fruit (motivation by need).
Mutsetse: Haauyi kumhuri kana pasina chaari kuda, kure kwegava ndokusina mutsubvu.
69. Rega kuyera nyoka negavi.
Zvarinoreva: Usafungidzire kana uchikwanisa kuona chokwadi.
English Explanation: Don't measure a snake with string (in its absence if it's present - get direct facts).
Mutsetse: Bvunza chokwadi pane kufungidzira, rega kuyera nyoka negavi.
70. Atswinya arwa.
Zvarinoreva: Kutanga nekakukonana kudiki kunogona kuita hondo.
English Explanation: One who has pinched has fought (small provocations start big fights).
Mutsetse: Akamutuka zvishoma, ndokubva vatanga kurwa, atswinya arwa.
71. Yatsika dope yanwa.
Zvarinoreva: Kana watanga chinhu, chipedzise.
English Explanation: The one that stepped in mud has drunk (in for a penny, in for a pound).
Mutsetse: Akatanga kuba zvishoma, akazopedzisira ava mbavha huru, yatsika dope yanwa.
72. Chirema ndechine pandiri.
Zvarinoreva: Munhu anoziva paanogumira.
English Explanation: A cripple is one who (knows their limit by) what they can reach.
Mutsetse: Usazvifananidze nevamwe, chiremba ndechine pandiri.
73. Manenji kuona mukadzi abarara.
Zvarinoreva: Chinhu chinoshamisa kana chisingawanzoitiki.
English Explanation: It's a wonder to see a bald woman (something very rare).
Mutsetse: Zvakaitika nhasi manenji, manenji kuona mukadzi abarara.
74. Hukwana inodya newarimugota.
Zvarinoreva: Mikana inosvika kune wese wese.
English Explanation: A pullet eats even with one in the bachelor's hut (opportunity reaches all).
Mutsetse: Usafunge kuti iwe hauwani, hukwana inodya newarimugota.
75. Mapudzi anowira kusina hari.
Zvarinoreva: Rombo rinogona kuenda kune vasingarikoshesi.
English Explanation: Pumpkins fall where there are no pots (fortune favors fools sometimes).
Mutsetse: Akawana mari yakawanda asi akaitambisa, mapudzi anowira kusina hari.
76. Kurembera kwedamba hakusi kuwa.
Zvarinoreva: Kuva mudambudziko hakurevi kuti wakundikana.
English Explanation: The hanging of a wild orange is not its falling (a precarious situation isn't failure).
Mutsetse: Kunyangwe zvinhu zvakaoma, usakanda mapfumo pasi, kurembera kwedamba hakusi kuwa.
77. Mwana mudiki kubvuma rwendo, rwake ruri mukati.
Zvarinoreva: Munhu anobvuma chinhu anenge aine chaari kutarisira.
English Explanation: A child agreeing to a journey has their own (motive) within it.
Mutsetse: Akabvuma kubatsira asi aida kubhadharwa, mwana mudiki kubvuma rwendo, rwake ruri mukati.
78. Kudzidza kubva mukukanganisa.
Zvarinoreva: Tinodzidza kubva pane zvatakakanganisa.
English Explanation: We learn from mistakes.
Mutsetse: Usatya kukanganisa, nekuti tinodzidza kubva mukukanganisa.
79. Mwoyo waive bho.
Zvarinoreva: Yaimbova nguva yakanaka. (Slangish chirevo)
English Explanation: The heart was good (it used to be good times).
Mutsetse: Kare ikako mwoyo waive bho, zvinhu zvaisadhura.
80. Zvikoni zvikoni, mimba haibvi negosoro.
Zvarinoreva: Mamwe matambudziko anoda nzira dzakakodzera dzekugadzirisa.
English Explanation: The impossible is impossible; pregnancy isn't aborted by a cough (some problems need specific solutions).
Mutsetse: Usafunge kuti dambudziko iri richapera nerako zano, zvikoni zvikoni, mimba haibvi negosoro.
81. Kurara hope nedumbu.
Zvarinoreva: Kunyatsogadzikana, kusava nehanya.
English Explanation: To sleep soundly on one's stomach (to be very comfortable/carefree).
Mutsetse: Haana basa nazvo, akarara hope nedumbu.
82. Mvura yanyaye haijairirwe.
Zvarinoreva: Mikana yakanaka haifanirwe kutorwa sekuti ichagara iripo.
English Explanation: Rainwater is not taken for granted (appreciate good fortune).
Mutsetse: Shandisa mukana uyu zvakanaka, mvura yanyaye haijairirwe.
83. Nzara chikwapuro.
Zvarinoreva: Nzara inorwadzisa uye inomanikidza vanhu kuita zvimwe zvinhu.
English Explanation: Hunger is a whip (it's painful and drives people).
Mutsetse: Akaba chikafu nekuti nzara chikwapuro.
84. Chirega kutanda mbavha nerwizi.
Zvarinoreva: Usatambisa nguva pane zvinhu zvisingabatsiri.
English Explanation: Don't chase a thief with a river (don't use ineffective methods).
Mutsetse: Kuedza kumuchinja iye asingadi kutanda mbavha nerwizi.
85. Chakafukidza dzimba matenga. (Also a tsumo)
Zvarinoreva: Zvizhinji zvakavanzika.
English Explanation: What covers houses are roofs (many things are hidden).
Mutsetse: Hatizivi zvinoitika mumba make, chakafukidza dzimba matenga.
86. Mbudzi kuzvarira pavanhu kuti itandirwe imbwa. (Also a tsumo)
Zvarinoreva: Kuita pachena kuti ubatsirwe.
English Explanation: A goat gives birth among people so dogs are chased away (displaying vulnerability for help).
Mutsetse: Achema pamberi pedu kuti tinyatsonzwisisa dambudziko rake, mbudzi kuzvarira pavanhu.
87. Nhumbu inhindi.
Zvarinoreva: Kuva nemimba chinhu chinorema uye chinoda kutarisirwa.
English Explanation: Pregnancy is a heavy load.
Mutsetse: Mukadzi wangu ava kuneta, nhumbu inhindi.
88. Mwana mudzimu.
Zvarinoreva: Mwana chipo chinobva kuna Mwari/midzimu.
English Explanation: A child is a spirit/gift from the ancestors/God.
Mutsetse: Chengetai vana venyu, mwana mudzimu.
89. Tsika nditsikewo.
Zvarinoreva: Tsika dzinofanira kutevedzerwa nevose.
English Explanation: Custom is to be followed by all.
Mutsetse: Muno mumusha tine tsika dzedu, tsika nditsikewo.
90. Mukanwa makuhwa.
Zvarinoreva: Muromo wemunhu unowanzotaura makuhwa.
English Explanation: The mouth is for gossip.
Mutsetse: Usateerere zvese zvaunonzwa, mukanwa makuhwa.
91. Nzeve dzinonzwa.
Zvarinoreva: Nzeve dzinoshanda kunzwa.
English Explanation: Ears hear (people listen).
Mutsetse: Taura zvaunoda, nzeve dzinonzwa.
92. Maziso anoona.
Zvarinoreva: Maziso anoshanda kuona.
English Explanation: Eyes see.
Mutsetse: Chakavanzika chichabuda, maziso anoona.
93. Maoko anobata.
Zvarinoreva: Maoko anoshanda kubata nekuita mabasa.
English Explanation: Hands work/hold.
Mutsetse: Usimbe haubatsiri, maoko anobata.
94. Makumbo anofamba.
Zvarinoreva: Makumbo anoshanda kufambisa munhu.
English Explanation: Legs walk.
Mutsetse: Usagare panzvimbo imwe, makumbo anofamba.
95. Pfungwa dzinofunga.
Zvarinoreva: Pfungwa dzinoshanda kufunga.
English Explanation: The mind thinks.
Mutsetse: Shandisa pfungwa dzako, pfungwa dzinofunga.
96. Mwoyo unoda.
Zvarinoreva: Mwoyo ndiwo unonzwa rudo kana kuda.
English Explanation: The heart loves/desires.
Mutsetse: Hazvimanikidzirwi, mwoyo unoda paunoda.
97. Hapana angagone chisingagoneki.
Zvarinoreva: Hazvibviri kuita chinhu chisingakwanisiki.
English Explanation: No one can do the impossible.
Mutsetse: Usazvinetsa, hapana angagone chisingagoneki.
98. Utsinye hunozvidzorera.
Zvarinoreva: Kuita utsinye kune vamwe kunoguma kwakudzokerawo.
English Explanation: Cruelty brings itself back (what goes around comes around).
Mutsetse: Usaitira vamwe utsinye, utsinye hunozvidzorera.
99. Kufa kupemha.
Zvarinoreva: Munhu wese anofa, rufu haruna anorwudzivisa.
English Explanation: To die is to beg (death is an equalizer, it takes all).
Mutsetse: Tose tichafa, kufa kupemha.
100. Chara chimwe hachikwiyi.
Zvarinoreva: Kubatana kunodiwa. (Kufanana ne "chara chimwe hachitswanyi inda")
English Explanation: One finger cannot stir (sadza/porridge) - similar to one finger can't crush a louse.
Mutsetse: Basa iri rinoda vanhu vakawanda, chara chimwe hachikwiyi.
101. Mvura yembambaira haipisariri.
Zvarinoreva: Kunetsana pakati pehama hakugari kwenguva refu.
English Explanation: Water for boiling sweet potatoes doesn't stay hot for long (family quarrels are short-lived).
Mutsetse: Regai kunetsana, muchazoyananiswa, mvura yembambaira haipisariri.
102. Chirwere hachisekanwi.
Zvarinoreva: Usaseka munhu anorwara, nekuti newewo unogona kurwara.
English Explanation: Sickness is not to be laughed at.
Mutsetse: Nzwirai tsitsi varwere, chirwere hachisekanwi.
103. Chikwereti chinobhadharwa.
Zvarinoreva: Zvikwereti zvinofanira kubhadharwa.
English Explanation: Debt must be paid.
Mutsetse: Usakanganwa kubhadhara chikwereti chako, chikwereti chinobhadharwa.
104. Musha unorira.
Zvarinoreva: Mhuri inowirirana inoita mheremhere yekufara.
English Explanation: A home (should be) noisy (with life, children, activity).
Mutsetse: Vanofara vese mumusha umu, musha unorira.
105. Ushingi hunobereka.
Zvarinoreva: Kuva akashinga kunounza budiriro.
English Explanation: Bravery yields results.
Mutsetse: Akashinga ndokuenda kunotsvaga basa, ushingi hunobereka.
106. Zuva haribudi kaviri.
Zvarinoreva: Mikana inouya kamwe chete.
English Explanation: The sun does not rise twice (for the same opportunity).
Mutsetse: Shandisa mukana uyu zvakanaka, zuva haribudi kaviri.
107. Nhamo haizarirwi.
Zvarinoreva: Dambudziko rinongoerekana rauya.
English Explanation: Trouble is not given birth to (it comes uninvited).
Mutsetse: Akawirwa nenjodzi asingafungiri, nhamo haizarirwi.
108. Mukanwa mombe.
Zvarinoreva: Mashoko anogona kuunza pfuma kana matambudziko. (A mouth is like cattle - can be wealth or liability)
English Explanation: The mouth is like cattle (words can be valuable or cause trouble).
Mutsetse: Chenjera matauriro ako, mukanwa mombe.
109. Gona ana gona wake.
Zvarinoreva: Munhu wese ane waanokunda uye anomukundawo.
English Explanation: Every skilled person has their master.
Mutsetse: Usazviti ndiwe unogona chete, gona ana gona wake.
110. Chakabaya chikatyokera.
Zvarinoreva: Dambudziko kana chinhu chakaipa chinogona kusiya chiratidzo chisingaperi.
English Explanation: What pierced broke off inside (a lasting problem/trauma).
Mutsetse: Kunyangwe akarapwa, ronda rakasiya vanga, chakabaya chikatyokera.
111. Kuvengana hakunaki.
Zvarinoreva: Kusawirirana kwakaipa.
English Explanation: Hatred is not good.
Mutsetse: Edzai kuyananiswa, kuvengana hakunaki.
112. Rudo runovaka.
Zvarinoreva: Rudo runosimbisa hukama.
English Explanation: Love builds.
Mutsetse: Idanai, nekuti rudo runovaka.
113. Kuseka nhamo kuiramba.
Zvarinoreva: Kusaratidza kusuwa kwakanyanya panguva yenhamo inzira yekuirwisa.
English Explanation: To laugh at misfortune is to reject it (a way of coping).
Mutsetse: Kunyangwe zvakaoma, tinofanira kuramba tichisimbisana, kuseka nhamo kuiramba.
114. Nhema hadzivaki musha.
Zvarinoreva: Kunyepa kunoparadza hukama.
English Explanation: Lies do not build a home.
Mutsetse: Taura chokwadi nguva dzose, nhema hadzivaki musha.
115. Mviro-mviro yemhanza mapfeka. (Also a tsumo)
Zvarinoreva: Zvinhu zvikuru zvinotanga zvidiki.
English Explanation: The beginning of baldness is a receding hairline.
Mutsetse: Dambudziko iri rakatanga zvishoma, mviro-mviro yemhanza mapfeka.
116. Ane maoko haatyi nzara.
Zvarinoreva: Munhu anoshanda haatamburi nenzara.
English Explanation: One with hands (who works) does not fear hunger.
Mutsetse: Shanda nesimba, ane maoko haatyi nzara.
117. Hope hadzina ndima.
Zvarinoreva: Kurara hakuiti kuti basa riitwe.
English Explanation: Sleep has no cultivated field (sleeping doesn't get work done).
Mutsetse: Simuka ushande, hope hadzina ndima.
118. Mvura inzęnde.
Zvarinoreva: Mvura yakakosha kuupenyu. (Nzęnde zvinoreva upenyu)
English Explanation: Water is life.
Mutsetse: Chengetedzai nzizi nematsime, mvura inzęnde.
119. Moto musha.
Zvarinoreva: Moto unounza kudziya pamusha uye unoshandiswa kubika.
English Explanation: Fire is home (essential for warmth and cooking).
Mutsetse: Mumusha munofanira kuva nemoto, moto musha.
120. Wabata basa.
Zvarinoreva: Waita zvakanaka, washanda nesimba.
English Explanation: You have held the work (well done, you've worked hard).
Mutsetse: Ndinokutendai nekubatsira, wabata basa.